Κυριακή, Ιουνίου 24, 2007

Εθνικοί Μύθοι – Ελληνικοί και Άλλοι

Θα λυπήσω πολλούς, θα παραξενέψω μερικούς άλλους και σίγουρα θα εξοργίσω πολλούς λέγοντας ότι: Τα έθνη είναι τεχνητά και μάλιστα κατασκευάστηκαν πολύ πρόσφατα. Ως πρώτο έθνος μπορεί να θεωρηθεί το Γαλλικό και ως τα γενέθλια του μπορούμε να ορίσουμε την 14/7/1789*.

Ένα από τα στοιχεία που μπορούν απόδηκνείουν τον ισχυρισμό μου είναι πως δεν υπάρχει ένας κοινός ορισμός του έθνους. Δεν υπάρχουν κανόνες ή παράμετροι που πρέπει να ικανοποιεί ένα σύνολο ανθρώπων για να μπορεί να χαρακτηριστεί ως έθνος. Μερικά έθνη ορίζονται από τη γλώσσα, άλλα από τη θρησκεία, άλλα και από τα δύο, άλλα από κανένα από τα δύο.

Αντιθέτως μπορούμε να φτιάξουμε δύο μεγάλες κατηγορίες εθνών: τα Πολιτικά και τα Πολιτισμικά. Όλα τα έθνη έχουν μύθους για να δικαιολογήσουν την ύπαρξη τους, τα δεύτερα όμως τους χρησιμοποιούν πολύ περισσότερο και είναι το βασικό συστατικό ύπαρξης τους. Τα παραμυθάκια εμφανίζουν το έθνος σαν ένα υπέρ-ήρωα του Χόλυγουντ: δυνατό, θαρραλέο που τα βάζει με πολλαπλάσιους εχθρούς και στο τέλος κερδίζει. Άλλες φορές τα παραμυθάκια μοιάζουν με ρομάτζο του Χόλυγουντ: το έθνος –πρωταγωνιστής είναι καλό, μεγαλόψυχο, έχει γενικά έχει πάρα πολλές αρετές που φυσικά δεν τα έχει ο αντίζηλος (δηλαδή άλλο έθνος που παίζει τον ρόλο του κακού).

Ένα άλλο από τα στοιχεία που μπορούν να χαρακτηριστούν σαν απόδειξη του ισχυρισμού μου είναι πως πολλά έθνη έχουν ολόιδιους μύθους. Το πρόβλημα του μύθου που λέει ότι «η Ιταλία είναι η ποιο ωραία χώρα του κόσμου», είναι ότι παράλληλα δεν μπορεί να ισχύει το «η Ελλάδα είναι η ποιο ωραία χώρα του κόσμου». Είτε η Ιταλία, είτε η Ελλάδα κερδίζει τον τίτλο (ή καμία από τις δύο) άρα τουλάχιστον ένα από τα δύο έθνη ψεύδεται (στον εαυτό του πάνω από όλα, αλλά ψεύδεται).

Όπως είδατε το πρόβλημα με αυτούς τους μύθους είναι πως δεν στέκουν. Δεν στέκουν, όχι μόνο επιστημονικά, αλλά και στην πιο απλή κριτική.

Η εντύπωση που έχω, και την εκφέρω με μεγάλη βεβαιότητα, είναι πως στην χώρα μας οι εθνικοί μύθοι είναι υπερβολικά διαδεδομένοι και φέρουν την απόλυτη (σχεδόν) αποδοχή.
- Τα Ελληνικά είναι η ποιο πλούσια γλώσσα του κόσμου
- Οι Έλληνες πολεμάνε σαν ήρωες
- Μονο στην Ελλάδα ντρέπεσαι να πεις το έθνος σου
- Του Έλληνα ο τραχήλος
- Μόνο τα Ελληνικά μπορούν να περιγράψουν την λέξη «λεβέντης» ή «παλικάρι».
- Μεμονομένο περιστατικό.
Είναι μερικοί παραδείγματα από τους ποιο συνηθισμένους μύθους που ακούμε καθημερινά.

Με ενοχλεί η τόσο διαδεμένη πίστη στους εθνικούς μύθους στη χώρα μας, τόσο διαδεδομένη πίστη που ώρες – ώρες έχω την εντύπωση πως συζητάω με ανθρώπους μιας θρησκείας. Για αυτό σκοπός μου είναι να φτιάξω μία ενότητα όπου θα σχολιάζω τους Ελληνικούς εθνικούς μύθους και θα αποδεικνείω (τουλάχιστον θα προσπαθώ) γιατί είναι λανθασμένοι.

Περισσότερα για το τεχνητό των εθνων μπορείτε να διαβάσετε εδώ: Έθνη, imagined communities, non merci!.

*14.7.1789. Η πτώση της Βαστίλης. Ή αλλιώς εξοργισμένο πλήθος, που σίγουρα δεν είχε εξοργιστεί επειδή το Γαλλικό κράτος δεν εφάρμοζε το «Fraternite – Egalite - Liberte» , κατέλαβε τον πύργο της Βαστίλης και απελευθέρωσε τους κρατούμενους. Ο πύργος ήταν φυλακή για παραβάτες του ποινικού δικαίου. Πολλά χρόνια μετά αυτή η ημερομηνία ορίστηκε ως η εθνική γιορτή των Γάλλων. Δηλαδή οι Γάλλοι γιορτάζουν την καταπάτηση του νόμου; Προφανώς όχι, αλλά αυτή η μέρα είναι συμβολική, ο λαός κατέκτησε ένα πύργο, και πολιτικά ουδέτερη, δεν ενοχλεί τους βασιλικούς, τους καθολικούς (η Γαλλική επανάσταση είχε σαν στόχο τη βασιλεία και την θρησκεία) και γενικά δεν ενοχλεί κανένα.

15 σχόλια:

doctor είπε...

Γιάννη, ζητώ συγνώμη για την μακροσκελή παράθεση που ακολουθεί, αλλά νομίζω ότι λύνει πολλά θέματα και αποδομεί με στοιχεία και πλήθος ιστορικών παραπομπών τις ψευδαισθήσεις και τους ευσεβείς πόθους των εθνοκατασκευαστών:


Η ιστορικότητα έθνους και εθνικισμού.

Για να αποδοθεί στη γλωσσική διαφορά φόρτιση (πέραν από αυτή που αυτονόητα έχει) και πολιτική δυναμική (που σπανίως από μόνη της διαθέτει), πρέπει να υπάρχει ήδη η ανάγκη να δηλωθεί η εθνική ταυτότητα ή ετερότητα. Αυτό προκύπτει από την ίδια την εθνικιστική ιδεολογία αν προσέξουμε την λογική σύνδεση των επιχειρημάτων της και δεν παρασυρθούμε από τους σαρωτικούς αφορισμούς της. Οι εθνικιστές, όποτε προσφεύγουν στο γλωσσικό κριτήριο προτάσσουν το εξής επιχείρημα: "ανήκουμε σε ένα ξεχωριστό έθνος και ένα (το κυριότερο έστω) από τα τεκμήρια της διαφοράς μας είναι και το ότι ομιλούμε διαφορετική από τους αλλοεθνείς γλώσσα". Κανένας όμως εθνικιστής που θέλει να διατηρήσει στοιχειώδη έστω αξιοπιστία δεν θα διενοείτο να αντιστρέψει τη λογική αυτή σειρά υποστηρίζοντας τη γενική αρχή πως "όποιος ομιλεί διαφορετική γλώσσα έπεται ότι ανήκει σε διαφορετικό έθνος" διότι τότε θα έπρεπε να εξηγήσει όχι μόνον τη σχεδόν μόνιμη απουσία απόλυτης γλωσσικής ομοιογένειας στο εσωτερικό του δικού του έθνους αλλά και την παρουσία πολλών ομόγλωσσων, αλλά σαφώς διακριτών και ανεγνωρισμένων εθνών. Η επίκληση των γλωσσικών διαφορών δεν αποτελεί όπως συνήθως πιστεύεται το ισχυρότερο σημείο αλλά την αχίλλειο πτέρνα της εθνικιστικής ιδεολογίας επειδή η απόλυτη εμμονή σε αυτές μειώνει την αξιοπιστία των επιχειρημάτων της και περιορίζει το εύρος των αξιώσεών της.
Η γλώσσα δεν είναι δυνατόν να παράσχει από μόνη της το κριτήριο της εθνικής διαφοροποίησης ούτε κατ' επέκταση να αποτελέσει αποδεικτικό τεκμήριο της αρχαιότητας των εθνικών διακρίσεων. Και πώς θα μπορούσε εξάλλου να είναι καθολικό τεκμήριο ανομοιότητας σε όλο το ιστορικό φάσμα των κοινωνιών που προηγήθηκαν της σύγχρονης κοινωνίας; Για αιώνες ολόκληρους ο αγράμματος αγρότης της κεντρικής Ιταλίας μπορεί να χρησιμοποιούσε παρόμοιο γλωσσικό ιδίωμα με το χωρικό της βόρειας Ιταλίας, χωρίς αυτό να τους απασχολεί ή να έχει την παραμικρή επίπτωση στον τρόπο ζωής τους και χωρίς να διανοείται να τους επιβάλει την ομιλία και τη γραφή της τοσκανικής διαλέκτου, για να τους κάνει να πλησιάσουν περισσότερο ο ένας τον άλλον γλωσσικά και εθνικά. Για εξίσου μακρές περιόδους, τα κινέζικα ιδεογράμματα αποτελούσαν μέσο γραπτής επικοινωνίας για όσους λόγιους μπορούσαν να τα αποκρυπτογραφούν και να τα αναπαράγουν χωρίς αυτό να σημαίνει πως ένιωθαν ότι συνανήκαν σε κάποια εθνική οικογένεια είτε με τους άλλους λογίους με τους οποίους μπορούσαν να συνεννοηθούν γραπτώς αλλά δεν ομιλούσαν την ίδια γλώσσα, είτε με τους αγράμματους πληθυσμούς ανάμεσα στους οποίους ζούσαν και με τους οποίους επικοινωνούσαν προφορικά. Για ακόμη μακρότερες περιόδους, ο άνθρωπος ερχόταν -μόνιμα ή περιστασιακά, δεν έχει σημασία - σε επαφή με άλλους ανθρώπους που μιλούσαν γι αυτόν ακατάληπτες γλώσσες χωρίς αυτό να οδηγεί, πέρα από την προφανή αδυναμία τους να συνεννοηθούν, σε οποιαδήποτε αντίθεση μεταξύ τους.
Το ερώτημα λοιπόν παραμένει: κατά πόσον τα εμπόδια στην επικοινωνία, που ήταν φυσικό να υπάρχουν και στην παραδοσιακή κοινωνία, διέκριναν αναγκαστικά ομάδες άλλες πέραν των γλωσσικών και δημιουργούσαν διαφορές άλλες από αυτές που αυτονόητα συνεπάγονταν; Πιστεύω πως τα μέτρα και τα σταθμά με τα οποία σήμερα αποτιμούμε τις συνέπειες της γλωσσικής συγγένειας και της γλωσσικής διαφοράς απλώς δεν ίσχυαν στο παρελθόν. Εάν ίσχυαν, όπως η εθνικιστική ιδεολογία συχνά προσπαθεί να αποδείξει, τοτε θα υπήρχε μεγάλη δυσκολία στο να εξηγήσουμε πώς ήταν δυνατόν να επιζήσουν επί μακρότατα χρονικά διαστήματα ποικιλόμορφες πολιτικές δομές (βασίλειας, αυτοκρατορίες κλπ) χωρίς να διαταράσσονται από την ύπαρξη διαφορετικών γλωσσικών ομάδων στο εσωτερικό τους και χωρίς οι ομάδες αυτές να ενοχλούνται με οποιοδήποτε τρόπο από τις λόγιες διοικητικές γλώσσες (όπως η λατινική, η ελληνική και η κινέζικη) που τους ήταν καθ' όλα ξένες. Αντίστροφα, θα ήταν απορίας άξιον γιατί ο Δημοσθένης ένιωθε την ανάγκη να αντισταθεί στην συνένωση των ελληνικών πόλεων υπό την ηγεμονία του "ελληνίζοντος" βασιλέως των Μακεδόνων.
Το πρόβλημα, κατά συνέπεια, δεν είναι η ίδια η γλωσσική διαφορά ή συγγένεια αλλά το πώς εμείς την ερμηνεύουμε, αδιαφορώντας για το πού και πότε αναφέρεται -το πρόβλημα κοντολογίς είναι αν εξετάζουμε τη γλωσσική διαφορά και συγγένεια σε σχέση με το ιστορικό και κοινωνικά πλαίσιο στο οποίο σημειώνονται ή, αντιθέτως, αν θεωρούμε πως αποτελούν φαινόμενα υπερβατικού χαρακτήρα. Στη δεύτερη όμως περίπτωση, η εξάλειψη της ιστορικότητας δεν είναι καθόλου ουδέτερη διότι υποκρύπτει και την εξάλειψη της ιστορικότητας και της δικής μας ανάγνωσης. Αυτό συμβαίνει, πιστεύω, και στην περίπτωση της εθνικιστικής ιδεολογίας η οποία όταν επικαλείται φράσεις τύπου πας μη Έλλην βάρβαρος, επιχειρεί να τις επενδύσει με νόημα που η ίδια έχει δημιουργήσει, ούτως ώστε να κατοχυρώσει ότι οι εθνικές διαιρέσεις είναι πανάρχαιες και φυσικές, αλλά και να υποκρύψει τον δικό της επμβατικό ρόλο. Ο εθνικισμός όμως, επειδή ακριβώς περιέχει και εμπνέει ιδέες που ήταν άγνωστες στην παραδοσιακή κοινωνία δεν αποτελεί φυσικό αλλά ιστορικό φαινόμενο και με αυτήν την έννοια πρέπει να αναλυθεί, αν θέλουμε να αποφύγουμε την παγίδα που ο ίδιος δημιουργεί με την εμμονή του στην αρχαιότητα και τη φυσικότητα του έθνους. Ο κίνδυνος της προβολής του παρόντος στο παρελθόν (που ενυπάρχει -αναπόφευκτα κατα τη γνώμη μου -σε κάθε προσπάθεια ανασύστασης του παρελθόντος) εδώ ισχύει σε απόλυτο βαθμό, επειδή όχι μόνον μορφές συλλογικής συνείδησης και αλληλεγγύης χρησιμοποιούνται επιλεκτικά σαν επιβεβαιωτικά τεκμήρια της αρχαιότητας του έθνους αλλά και επειδή τέτοιου είδους προβολισμοί σπανίως αμφισβητούνται, χάρη στην καθολική επικράτηση των όρων της εθνικιστικής ιδεολογίας.
Είναι χαρακτηριστική πχ η σιωπή της ιστορικής επιστήμης όταν αναπαράγεται ο χαρακτηρισμός εμφύλια διαμάχη για συγκρούσεις που ήταν πολύ φυσικές μέσα στο πλαίσιο της παραδοσιακής κοινωνίας αλλά δεν συμμορφώνονται με την έννοια του παντοτινού και ενιαίου έθνους. Κατ'αυτόν τον τρόπο, ο Πόλεμος των Ρόδων είναι για τον "αγγλικό" Μεσαίωνα "εμφύλιος", αλλά ο εκατονταετής πόλεμος είναι "πατριωτικός", οι Περσικοί Πόλεμοι είναι για την κλασική αρχαιότητα περισσότερο "φυσιολογικοί" από ό,τι η "εκτροπή" του Πελοποννησιακού Πολέμου κοκ. Πρόκειται για τη σύγχρονη όσο και απρόσβλητη εκείνη αντίληψη που μας επιτρέπει να αποδίδουμε χωρίς ενδοιασμούς εθνική συνείδηση στο μέλος της δυναστείας των Αψβούργων που έδρευε κατά τον 15ο ή τον 16ο αιώνα στην Βιέννη, στην Πράγα, στη Μαδρίτη ή τις Βρυξέλλες, δίχως την αίσθηση ότι αυθαιρετούμε απέναντι στη λογική της εποχής στην οποία αναφερόμαστε.
Η κριτική αμφισβήτηση ανάλογων αποτιμήσεων απο τις κοινωνικές επιστήμες απουσιάζει ακόμα και σήμερα. Το φορτισμένο λεξιλόγιο του εθνικισμού έχει διαποτίσει την σύγχρονη σκέψη σε τέτοιο βαθμό που και τα παράγωγα ιδεολογήματα ακόμη κι όταν συνιστούν κατάφωρα λογικά ατοπήματα έχουν γίνει αποδεκτά και ηχούν φυσιολογικά. Πόσο όμως φυσιολογικό θα ηχούσε αν κάποιος διενοείτο να απευθύνει στην κατεστημένη αντίληψη της κοινωνίας και της ιστορίας της την ακόλουθη απλή ερώτηση: αν τόσα από τα σύγχρονα έθνη έχουν πράγματι πανάρχαιη ιστορία, γιατί εξαφανίστηκαν από προσώπου γης λαοί της αρχαιότητας που θα έπρεπε κι αυτοί, κατ'αναλογία, να ορίζονται με τα ίδια κριτήρια, αλλά που είχαν την ατυχία να μη βρουν σοβαρούς διεκδικητές της δικής του ιστορικής κληρονομιάς; Τι έγινε με τα "ένδοξα έθνη" των Ασσυρίων, των Βαβυλωνίων, των αρχαίων Αιγυπτίων, των Χετταίων, τι συνέβη με τους Φιλισταίους, τους Αβάρους, τους Αψυλίους, τους Αβασγούς, τους Τζανούς κοκ.; (Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουνε υπάρξει απόπειρες εθνικιστικής εκμετάλλευσης και αυτών των αρχαίων πολιτισμών, παρόλο που η σοβαρότητα αυτών των ισχυρισμών ελέγχεται απο ανταγωνιστικούς και άλλους εθνικισμούς).
Στην προσπάθεια να καταδειχθεί η ιστορικότητα έθνους και εθνικισμού μπορεί βεβαίως να αντιταχθεί το επιχείρημα ότι λέξεις όπως έθνος, natio, nation κλπ. έχουν παρελθόν που υπερβαίνει κατά πολύ τα χρονικά όρια της σύγχρονης κοινωνίας -κοντολογίς, ότι δεν είναι λέξεις καινούργιες, αλλά παμπάλαιες. Δεν υπάρχει, πιστεύω, πιο διαδεδομένη αλλά και πιο επιπόλαιη ένσταση. Οι λέξεις είναι σαν τα νομίσματα: η ανταλλακτική αξία τους αλλάζει απο κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή, αφού με την ίδια λέξη διαφορετικοί άνθρωποι σε διαφορετικούς χρόνους εννοούν διαφορετικά πράγματα - και η παράκαμψη αυτού του προβλήματος της σημασιολογίας στην ιστορία συνιστά βαρύτατο μεθοδολογικό σφάλμα. Πράγματι οι λέξεις έθνος και nation δεν είναι καινούργιες, έχουν ιστορία, όμως αυτή η ιστορία λέει πολλά όχι μόνο για όσα σημαίνουν αλλά και για όσα δεν σημαίνουν κατά περιόδους.
Η λέξη έθνος στους αρχαίους κλασικούς έχει πολλές σημασίες, καμία από αυτές όμως δεν αντιστοιχεί σε αυτήν που της αποδίδουμε σήμερα. Στον Όμηρο για παράδειγμα, έχει την έννοια της συντροφιάς ("έθνος εταίρων", Ιλ. Γ32, Η115), του στρατού γενικά ("έθνος λαών", Ιλ. Ν495, "έθνεα πεζών" Ιλ. Λ724) ή κάποιας συγκεκριμένης στρατιάς "έθνος Αχαιών", Ιλ. Ρ552), του σωρού νεκρών ("έθνεα νεκρών", Οδ. λ34, κ526) και τέλος του σμήνους εντόμων ή πτηνών ("έθνεα μελισσάων, ορνίθων, μυιάων", Ιλ. Β87, 459, 469). Στον Πίνδαρο απαντάται με τις σημασίες είτε του φύλου ("ανέρων έθνος", Ολ. 1,66, "έθνει γυναικών" Πυθ. 4,252) είτε του συγγενούς (Νεμ. 5,43). Στον Ηρόδοτο αναφέρεται στη φυλή, το γένος (" Μηδικόν έθνος", 1,101) ή στις ελληνικές πόλεις - στον πληθυντικό! - που υπέκυψαν στους Πέρσες ("των μηδισάντων εθνέων των Ελληνικών", 9,106,3) στον Θουκυδίδη σε διάφορες φυλές, ελληνικές ή βαρβαρικές (1,3 και 3,92) και στον Ξενοφώντα στην φυλή ή το γένος ("Πομπάς εποίησαν κατά έθνος έκαστος των Ελλήνων" Αναβ. 5,5,5), στο φύλο ("Θήλυ έθνος", Οικον, 7,26) και στη συντεχνία ή την επαγγελματική ομάδα (οίσθα τι έθνος ηλιθιώτερον ραψωδών;", Συμπ. 3,6). Στον Αισχύλο χρησιμοποιείται για τις Ερινύες (Ευμ. 366) ή για οπλισμένη ομάδα ("έθνος μαχαιροφόρον" , Περσ. 56), και στον Σοφοκλή αναφέρεται σε αγέλες ζώων ("θηρών ...έθνη", Αντ. 344 και Φιλ. 1147). Στον Πλάτωνα η λέξη έθνος έχει την έννοια του είδους (ιχθύων έθνος, Τίμ. 92γ), της επαγγελματικής ομάδας (δημιουργικόν έθνος, Γοργ. 455β, έθνος κηρυκικόν, Πολιτικός 290β) και του γένους ή της φυλής (των Θετταλών...πενεστικόν έθνος - Νόμοι 776δ), ενώ στον Αριστοτέλη ο όρος αναφέρεται στις βαρβαρικές φυλές σε αντιδιαστολή με τις ελληνικές (Πολιτικά, 1324β10). Οι σημασίες της λέξης λοιπόν ποικίλλουν και όχι μόνο δεν έχουν την σημερινή πολιτισμική και πολιτική φόρτιση, αλλά δεν αναφέρονται καν σε μία και μόνη θεματική κατηγορία.
Και στην Παλαιά Διαθήκη όμως (μετάφραση των Ο) η λέξη έθνος χρησιμοποιείται για το χαρακτηρισμό όχι του εβραϊκού ή άλλου έθνους με τη σύγχρονη σημασία, αλλά όλων όσοι δεν ανήκουν στην εβραϊκή θρησκευτική κοινότητα, δεν πιστεύουν δηλαδή στο θεό του Ιεχωβά (ινατί εφρύαξαν τα έθνη; - Ψαλμ. β΄1). Ανάλογη σημασία θρησκευτικής διάκρισης έχει και στην Καινή Διαθήκη ("Εις οδόν εθνών μη απελθήτε" - Ματθ. Ι,5) ╈αι στα αποστολικά κείμενα ("Εν τη κατασχέσει των εθνών" Πράξεις, Ζ45 και "των εθνών τε και των Ιουδαίων" Πράξεις ΙΔ5) ενώ ο Παύλος ("ο εθνών απόστολος" Προς Ρωμαίους, ΙΑ,13) τη χρησιμοποιεί για να χαρακτηρίσει τους μη εβραϊκής καταγωγής χριστιανούς (Προς Ρωμαίους, ΙΕ27).
Στους Λατίνους η λέξη natio συναντάται στον Κικέρωνα με τη σημασία άλλοτε της θεότητας της γέννησης (N.D., 3,18,47) και άλλοτε της φυλής (N.D. 2,29,74, Q.Fr.1,1,9 27, Phil. 10,10,20.) της κοινωνικής τάξης (Sest. 44,96) ή κάποιας μερίδας υποψηφίων (Pis. 23,55). Στον Βάρρωνα εννοείται ως ράτσα ζώων (R.R., 2.6.4.) ή ανθρώπων (L.L., 9,93), στον Πλίνιο ως είδος ζώων ή πραγμάτων (22,24,50 109 και 21,14,49 83), στον Πλαύτο ως γένος ανθρώπων (Men. 2,1,34 και Rud. 2,2,6) ενώ παρόμοια σημασία έχει και στον Τάκιτο (G. 38).
Με την επικράτηση του χριστιανισμού η λέξη έθνος και τα παράγωγά της δηλώνουν τους μη Χριστιανούς, όπως προκύπτει από τα Πατερικά κείμενα αλλά και από τη χρήση της λέξης natio στην εκκλησιαστική λατινική του Τερτυλλιανού (De Idol. 22). Κι αυτή όμως η σημασία αλλάζει στην μεσαιωνική Δύση όπου ο όρος natio αποτελεί νομική έννοια για την υποδήλωση της οργανωμένης κοινότητας ή του μοναστικού τάγματος μέσα στα εκκλησιαστικά συμβούλια και τα πανεπιστήμια. Εξίσου άσχετες προς τη σημερινή έννοια είναι και οι σημασίες της λέξης nation στις λατινογενείς γλώσσες εώς και τον 18ο αιώνα. Είναι άξιος προσοχής για τις πολλαπλές συνδηλώσεις της λέξης μέχρι και σχετικά πρόσφατα ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιειται από τον Άνταμ Σμιθ στο Ο Πλούτος των Εθνών που εκδίδεται το 1776, έτος διακήρυξης της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας.
Η εμμονή στον ισχυρισμό περί αρχαιότητας του έθνους παρουσιάζει λοιπόν εξαιρετικές δυσκολίες. Αυτό και μόνον αρκεί για να υποδηλώσει το σύγχρονο χαρακτήρα του εθνικισμού, της σύγχρονης εκείνης ιδεολογίας που στρέφεται γύρω από μίαν έννοια που δεν υπήρχε σε προηγούμενες κοινωνίες. Ο ίδιος ο όρος εθνικισμός είναι φυσικά άγνωστος πριν από τον 18ο αιώνα, αφού εμφανίζεται για πρώτη φορά μόλις στα 1798 και καθιερώνεται μόλις στα τέλη του 19ου αι. Ο ακριβής προσδιορισμός του γενέθλιου σημείου του εθνικισμού έχει συχνά αποτελέσει αντικείμενο διαφωνιών και ταυτίζεται άλλοτε με τον αγγλικό εμφύλιο πόλεμο (1642), άλλοτε με το δεύτερο διαμελισμό της Πολωνίας (1772) άλλοτε με τη διακήρυξη της αμερικάνικης ανεξαρτησίας (1776), άλλοτε με τη γαλλική επανάσταση (1789) και άλλοτε με τον Λόγο προς το Γερμανικό Έθνος του Φίχτε (1807). Οι περισσότεροι πάντως μελετητές συμφωνούν πως η γένεση του εθνικισμού πρέπει να τοποθετηθεί στο πέρασμα από τον 18ο στον 19ο αιώνα στην Ευρώπη. Πρόκειται λοιπόν για κατ' αρχάς ευρωπαϊκό φαινόμενο που εξαπλώνεται ραγδαία μέσα σε λιγότερο από 2 αιώνες σε ολόκληρη την υφήλιο.


Παντελής Λέκκας, Η εθνικιστική ιδεολογία, πέντε υποθέσεις εργασίας στην ιστορική κοινωνιολογία, εκδόσεις Κατάρτι, 1996 (β έκδοση).

για την αντιγραφή
doctor

doctor είπε...

Να προτείνω ένα υπέροχο (σχολικό!!!) βιβλίο που διάβασα το Σ/Κ (λόγω καύσωνα το ξεπέταξα σε δύο ημέρες):

"Ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός και οι ρίζες του"
Α ενιαίου λυκείου
μάθημα επιλογής

Είναι 200 σελίδες, καλογραμμένο και κοστίζει μόνο ... 2,61 ευρώ!

http://www.protoporia.gr/protoporia/product.asp?sku=123776&mscssid=L2TGV5MUA6N98P2ADMUP83

Στο βιβλίο περιγράφεται όλη η ...κατασκευαστική ιστορία των εθνών.
Το συνιστώ/συστήνω ανεπιφύλακτα.

doctor

ioannisk είπε...

Δημήτρη, ευχαριστώ για το κείμενο και το βιβλίο.

Δύο παρατηρήσεις:
Στο κείμενο αναφέρεται στην Ιταλική γλώσσα. Όταν η Ιταλία έγινε ενιαίο κράτος Ιταλικά δεν μιλούσαν πάνω από το 5% των "Ιταλών". Υπάρχει και το εξής γεγονός που είναι πλέον ανέκδοτο. Στις αρχές του 20ου αιώνα ένας υπουργός της Ιταλικής κυβέρνησης επισκεύτηκε ένα χωριό της Ν. Ιταλίας και έβγαλε ένα λόγο. Οι χωριάτες αναρωτιόντουσαν ποιος ήταν αυτός ο Άγγλος ευγενής που τους μιλούσε και τι δουλειά είχε στο χωριό τους :)

Δηλαδή του χρόνου θα έχουμε τη "μάχη" για το βιβλίο της 1ης γυμνασίου :)

ioannisk είπε...

Και κανένα πρόβλημα με το μήκος του comment σου :)

doctor είπε...

Ο Μαντσίνι, εθνικός ποιητής της Ιταλίας έλεγε τον καιρό της ιταλικής ενοποίησης [~1863] στον [στρατηγό] Γκαριμπάλντι: «φτιάξαμε την Ιταλία, καιρός να φτιάξουμε τους Ιταλούς».

Για τους προ του 1871 γερμανούς ας μη μιλήσουμε καλύτερα.

doctor

Για δείτε κάτι ενδιαφέρον:
http://suigenerisav.blogspot.com/2007/01/blog-post_31.html

ioannisk είπε...

Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε ένα βιβλίο του Λιάκου για τη μελέτη της ιστορίας (την χρησιμότητα της). Σχετικό με το post που μου έδωσες.

Οι Γερμανοί πρέπει να είναι ειδική κατηγορία. Είχαν το δικό τους "εμφύλιο" για πάρα πολλά χρόνια ανάμεσα σε Πρώσους και Αυστριακούς με στόχο την κυριαρχία στις "Γερμανικές" περιοχές. Τελικά κέρδισαν οι Πρώσοι αλλά η Πρωσία δεν υπάρχει πλέον, είναι μέρος της Πολωνίας και δεν ζουν Γερμανοί και οι Αυστριακοί θεωρούν τους εαυτούς τους άλλο έθνος. Πως τα φέρνει η ιστορία :).

mamapatrida είπε...

Να μεταφέρω κι εγώ τα νέα από την πρώτη γραμμή. Πρόσφατα έμαθα πως ο στρατός μας είναι πολύ γαμάτος, και οι στρατιώτες μας πολύ ράμπο, σε αντίθεση με τους αμερικάνους που είναι απλώς φουσκωτοί μισθοφόροι και δεν ξέρουνε από πατριωτισμό. Επίσης η εκπαίδευσή μας είναι υψηλότατου επιπέδου (καμία σχέση με τους Τούρκους που δεν ξέρουν να χειριστούν τα μηχανήματα που αγοράζουν) και τα όπλα μας πάρα πολύ καλά (αρκετά βασίζονται σε γερμανικά όπλα του Β' Π.Π., αλλά είναι βελτιωμένα -στο χρώμα μάλλον...).

Όλα αυτά δεν τα έβγαλα από το μυαλό μου, αλλά τα άκουσα στην εκπληκτική μας εκπαίδευση!

ioannisk είπε...

mamapatrida
Ο στρατός δεν μετράει, είναι χτύπημα κάτω από τη ζώνη :)

‘στην εκπληκτική μας εκπαίδευση‘ γιατι γελάς; Η εκπαίδευση σο+μου ήταν άριστη! Έμαθα τέλειο βήμα και να στοιχίζω την τελευταία τριάδα. Φυσικά δεν έμαθα τίποτα για τον πόλεμο αλλά μάλλον δεν είναι αυτός ο σκοπός του στρατού.

Πάντως έχω αυτή την απορία: γιατί οι Αμερικάνοι στρατιώτες, που είναι εθελοντές και είναι το επαγγελμά τους, είναι μισθοφόροι ενώ οι Έλληνες αξιωματικοί (που επίσης είναι εθελοντές και είναι το επαγγελμά τους) δεν είναι; Ποια η διαφορά;

ο δείμος του πολίτη είπε...

Όχι ρε γιατρέ και αυτό το σχολικό εγχειρίδιο. Μιλάμε είναι κανονικό ιδεολογικό προπαγανδιστικό εργαλείο. Πρέπει να έχει κάποιος ισχυρή κριτική διάθεση και διαύγεια για να μπορέσει να αφήσει την προπαγάνδα στην άκρη και να δει την ουσία (που είναι βέβαια αληθινή). Ωστόσο, σε γενικές γραμμές συμφωνούμε.

Αφήνω βέβαια ως αυτονόητο το γλωσσικό επιχείρημα των εθνικιστών. Τα βασικά χαρακτηριστικά του έθνους είναι όχι μόνο τα κοινά χαρακτηριστικά κοινωνικής φύσης (γλώσσα και ήθη -που πρέπει να ισχύουν ταυτόχρονα), αλλά ακόμα και η οικονομία. Η συνείδηση της κοινής εθνικής καταγωγής είναι επιβεβλημένη εκ των υστέρων. Όταν λέω γλώσσα, δεν εννοώ την κοινή κρατική παραδοχή της γλώσσας, αλλά εννοώ τη γλωσσική καταγωγή της κοινή ομιλούμενης διαλέκτου (γιατί τα ιταλικά είναι επιβεβλημένη γλώσσα, αλλά οι εκατοντάδες φεουδαλικών κι αρχαίων καταλοίπων ιταλικές διάλεκτοι έχουν κοινή καταγωγή).

Το έθνος είναι ένας καθαρά πολιτικός σχηματισμός. Δεν αποτελεί βέβαια έναν αυτοτελή σχηματισμό που νομοτελειακά θα ερχόταν. Ωστόσο, από τη στιγμή που εγκαθιδρύθηκε η δημοκρατία, η εμφάνισή του γίνεται ιστορική αναγκαιότητα ακριβώς για να εξυπηρετηθούν τα δημοκρατικά -οικονομικά κατά κύριο λόγο- συμφέροντα.

Το έθνος και η αυτοαντίληψή μας για αυτό (το καστοριαδικό φαντασιακό) και η αυτοεκτίμησή μας στηρίζεται σε μια σειρά εθνικών μύθων που στόχο έχουν την κοινωνικοποίηση του ατόμου και την ένταξή του σε μια πλασματική ομάδα.

ioannisk είπε...

@ο δείμος του πολίτη
Δεν συμφωνώ με την άποψη σου " Τα βασικά χαρακτηριστικά του έθνους είναι όχι μόνο τα κοινά χαρακτηριστικά κοινωνικής φύσης (γλώσσα και ήθη -που πρέπει να ισχύουν ταυτόχρονα), αλλά ακόμα και η οικονομία.".
Η γλώσσα δεν είναι απαραίτητο κριτήριο, άλλωστε δεν υπάρχουν standard κριτήρια για να ορίσεις ένα έθνος. Οι Ελβετοί δεν είναι έθνος; Οι Βέλγοι; Οι Ινδοί; Τα πολυγλωσσικά έθνη είναι πάρα πολλά.

Όσον αφορά την οικονομία οι απόψεις είναι μοιρασμένες. Άλλες λένε πως το "κεφάλαιο" έφτιαξε τα έθνη, για να έχει μία "δικιά" του (εθνική) οικονομία αλλά υπάρχουν πολλά παραδείγματα που πρώτα κατασκευάστηκε το έθνος και μετά η εθνική οικονομία. Στα δεύτερα μπορούμε να βάλουμε και το έθνος "μας" (με ή χωρίς "").

Σίγουρα όμως συμφωνώ με "γιατί τα ιταλικά είναι επιβεβλημένη γλώσσα" όπως όλες οι επίσημες-εθνικές γλώσσες, καθώς και με το "σε μια σειρά εθνικών μύθων που στόχο έχουν την κοινωνικοποίηση του ατόμου και την ένταξή του σε μια πλασματική ομάδα".

Μου κίνησες το ενδιαφέρον να διαβάσω το βιβλίο :)

doctor είπε...

Το βιβλίο Δείμε σε ποιο σημείο μιλάει προπαγανδιστικά;

Όλα όσα γράφει είναι ιστορικά αποδεδειγμένα και ειλικρινά θα ήθελα να μου πεις κάποια σημεία του που κατά την γνώμη σου είναι προπαγανδιστικά.

Εκτός κι αν ο κ.Λιάκος θεωρείται εκ προοιμίου όργανο της παγκοσμιοποίησης, οπότε καλύτερα να πάμε για τσίπουρο στην παραλία!

φιλικά

doctor

doctor είπε...

Συγνώμη και πάλι για το σεντόνι:

Θανάσης Τριαρίδης

... Το έθνος είναι μια υποκειμενική πίστη, που βαραίνει διαφορετικά στην καρδιά του καθενός: κάποιοι πιστεύουν σε αυτό, κάποιοι δεν πιστεύουν. Για μένα η πίστη στο έθνος (και κάθε άλλου είδους πίστη) είναι μια προσωπική απόφαση, μια επιλογή του καθένα μας. Είναι κάτι σαν την πίστη στην Θεό. Και οφείλουμε να αγωνιστούμε για την δυνατότητα του καθενός να πιστεύει σε όποιο έθνος επιθυμεί (ή σε κανένα) ή σε όποιο Θεό επιθυμεί (ή σε κανέναν). Η πίστη (ή η απιστία) του καθενός είναι θεμελιακό ανθρώπινο δικαίωμα του. Και ως τέτοιο οφείλουμε να το υπερασπιστούμε.



Όμοια με όλους σας έχω και εγώ μια πίστη στην καρδιά μου για το έθνος: Πιστεύω πως δεν υπάρχουν έθνη, πως η ίδια η έννοια του έθνους είναι μια φαντασίωση του ρομαντισμού – στα μάτια μου πολύ περισσότερο αποκρουστική με το τέρας του Φρανκεστάιν (με το οποίο εξάλλου υπήρξαν και σύγχρονοι). Πιστεύω πως είναι μια μεγάλη φενάκη που σκλαβώνει τις ζωές των ανθρώπων



Ανατρέχω στο βιβλίο μου Σημειώσεις για τον τρεμάμενο σώμα (σελίδες 246-247 – καθώς και http://www.triaridis.gr/keimena/keimD038.htm)



[…] Με ρωτούν πολλοί: δηλαδή κατά τη γνώμη σου δεν υπάρχει γαλλικό έθνος ή αγγλικό ή ρώσικο ή ελληνικό; Όχι, φίλοι μου, δεν υπάρχουν έθνη. Υπάρχει γαλλικός πολιτισμός ή αγγλικός ή ρώσικος ή ελληνικός (και φυσικά και πολιτισμός της Σρι Λάνκα ή της Νέας Γουινέας), υπάρχουν γλώσσες, κοινωνικές δομές, πολιτισμικές παραδόσεις – κι όλα αυτά υπό διαρκή εξέλιξη, αναδιαμόρφωση, διάλογο και ανάμειξη μεταξύ τους, ενταγμένα σε ευρύτερα σύνολα (Δύση, Ισλάμ, Ινδία, Κίνα, Νοτιανατολική Ασία κ.ο.κ.) και διακλαδωμένα σε απειράριθμα υποσύνολα. Αν κάποιοι αποφάσισαν να τετραγωνίσουν αυτούς τους πολιτισμούς και να τους εντάξουν σε φενακισμένες «εθνικές οντότητες», για να αιματοκυλήσουν τους ανθρώπους, να κάνουν εθνοκαθάρσεις, και γενοκτονίες, αυτό δεν σημαίνει πως ένας τέτοιος τετραγωνισμός δεν είναι μια πράξη ιδεολογικής βίας και απανθρωπιάς. Εκτός βέβαια αν δεχτούμε πως υπάρχουν «εθνικά γονίδια» και «εθνικό αίμα» - μα τούτες είναι οι παράλογες αρχές της φυλετολογίας και της ευγονικής.



Αυτή είναι η άποψή μου για το έθνος – μα συνάμα, όντας άεθνος και άπιστος, είμαι έτοιμος να υπερασπιστώ με κάθε τίμημα την αντίθετη άποψη ενός ανθρώπου που πιστεύει στην έννοια του έθνους και την θεωρεί συστατικό της ιδιοσυγκρασίας του. Οι περισσότεροι από εσάς ξέρετε πως αυτό το έχω κάνει στην περίπτωση όσων συμπολιτών μας αυτοπροσδιορίζονται ως εθνικά Μακεδόνες ή εθνικά Τούρκοι – και θα το έκανα με την ίδια ζέση αν κάποιος απαγόρευε σε έναν συμπολίτη μου να αυτοπροσδιοριστεί ως εθνικά Έλληνας… Μα αυτό δεν σημαίνει πως πιστεύω στα έθνη – σημαίνει πως σέβομαι τις ανθρώπινες επιλογές…



Και πάλι αντιγράφω από το ίδιο κεφάλαιο των Σημειώσεων για το τρεμάμενο σώμα:



[…] Υπερασπίζομαι και θα υπερασπίζομαι το δικαίωμα των ανθρώπων να υπάρχουν και να πιστεύουν αυτό που θέλουν (τούτη η δυνατότητα είναι ένα από τα συστατικά της ύπαρξής μας). Υπερασπίζομαι και θα υπερασπίζομαι, όσο μπορώ, το δικαίωμα των ανθρώπων να μιλούν όποια γλώσσα τους εκφράζει, να μετακινούνται σε όποια γη θέλουν, να λατρεύουν όποιον θεό θέλουν ή και κανέναν, να υποστηρίζουν όποια ποδοσφαιρική ομάδα επιθυμούν. Υπερασπίζομαι και θα υπερασπίζομαι, όσο μπορώ, το δικαίωμα τους να αυτοπροσδιορίζονται, να λογαριάζουν ανεμπόδιστα (: δίχως χαστούκια, εκτοπίσεις, μουρουνόλαδα και κομμένες γλώσσες) τους εαυτούς τους εθνικά Μακεδόνες ή εθνικά Τούρκους ή ό,τι άλλο επιθυμούν – κι όταν μάλιστα πρόκειται για μειονοτικές ομάδες που για δεκαετίες δέχτηκαν και δέχονται την πολύμορφη βαρβαρότητα του κυρίαρχου εθνικού κράτους, πραγματικότητα που αναμφίβολα ισχύει για τους Μακεδόνες και τους Τούρκους της Ελλάδας, η μεγαλόφωνη και καθαρή υποστήριξη των δικαιωμάτων τους γίνεται ακόμη επιτακτικότερη ανάγκη. Μα τίποτε από όλα αυτά δεν συνεπάγεται το ότι πιστεύω στην ύπαρξη εθνών και εθνοτήτων ή πως δεν τα λογαριάζω για απάνθρωπες κατασκευές που αιματοκυλίζουν τον κόσμο. Οι προσεκτικοί αναγνώστες της στήλης γνωρίζουν πως ούτε στις θρησκείες πιστεύω (για την ακρίβεια τις αποστρέφομαι), ωστόσο θα αγωνιζόμουνα με κάθε τρόπο για το δικαίωμα των πιστών τους να πηγαίνουν στις εκκλησιές τους και τα μοναστήρια τους, τα τζαμιά ή τις συναγωγές τους και να λατρεύουν ανεμπόδιστοι τον θεό τους. Με την ίδια ζέση θα υπερασπιζόμουν το δικαίωμά τους να δηλώνουν εθνικά Έλληνες ή Κινέζοι ή Σουμέριοι, απευθείας απόγονοι του Διονύσου ή του Τουταγχαμών, οπαδοί της Ρεάλ Μαδρίτης ή οπαδοί της Φενέρ Μπαχτσέ, σαϊεντολόγοι ή δωδεκαθεϊστές, μύστες του δέκατου τρίτου θεού ή εκπρόσωποι του Αιώνιου Ήλιου, μεσσίες ή ακόμη και εξωγήινοι – γιατί το δικαίωμά (το κάθε δικαίωμα) των ανθρώπων είναι σημαντικότερο από την όποια διαφωνία μας μαζί τους. […]

Πηγή: http://www.triaridis.gr/keimena/keimD057.htm

Antoine είπε...

Θα μου επιτρέψετε να εκφέρω και εγώ τη γνώμη μου.

Όσα αναγράφηκαν παραπάνω έχουν μία συνοχή και λογική και κατ' επέκταση μία ιστορική βάση. Σε πολλούς κύκλους γίνεται αποδεκτό πως η περί έθνους ιδέα -και όχι απλώς το έθνος- έχει γεννηθεί κατά τη Γαλλική Επανάσταση.
Ωστόσο, έχουν διατυπωθεί έκτοτε πολλοί ορισμοί περί έθνους που διατυπώνουν διαφορετικές αντιλήψεις.

Τον πρώτο πραγματικό ορισμό του έθνους μας έχει δώσει ο Ηρόδοτος.
Κατά τον πατέρα της Ιστορίας ένα έθνος χαρακτηρίζεται από τα εξής:

1. Όμαιμον: η συνείδηση της κοινής καταγωγής.
2. Ομόγλωσσον: η ομιλία μίας γλώσσας κοινής, ανεξάρτητα αν υπάρχουν γλωσσικές ανομοιμορφίες.
3. Ομόθρησκον: η πίστη σε κοινές θρησκευτικές πεποιθήσεις.
4. Ομότροπον: η ύπαρξη κοινών εθίμων και ηθών, ανεξαρτήτως πάλι από ορισμένα τοπικά έθιμα.

Σήμερα η σημασία του όρου έθνος που συγκλίνει ήδη με τους όρους λαός και πληθυσμός, αφού μάλιστα είναι η κατ' εξοχήν εποχή των πολυεθνικών οργανισμών και συσπειρώσεων. Συμπερασματικά, η έννοια του έθνους μεταβάλλεται ανά τους αιώνες βάσει αμφιλεγόμενων κριτηρίων (φυλετικών, γλωσσικών, ιστορικών, πολιτιστικών, πολιτικών, θρησκευτικών, εδαφικών).

Κατά το Μαντσίνι (1817-1888) το έθνος είναι "μια φυσική κοινωνία ανθρώπων τους οποίους η ενότητα του εδάφους, καταγωγής, εθίμων και γλώσσας οδηγεί σε κοινότητες ζωής και κοινωνικής συνειδήσεις". Δε διαφέρει δηλαδή από τον αρχαίο ορισμό του Ηροδότου.

Συνεπώς, τα έθνη μπορεί να υπηρετούν πολιτικά και ιδεολογικά συμφέροντα, εντούτοις δεν παύουν να αποτελούν μία αλήθεια, η οποία επιβεβαιώνεται από ποικίλα φαινόμενα. Αρχικά, οι φυλές των πρωτόγονων κοινωνιών ήταν μια μορφή έθνους ανεξάρτητη από πολιτικές ιδεολογίες. Κατά την εξέλιξη της κοινωνίας και κατά την περίοδο της Ιστορίας ξέσπασαν εθνικοί πόλεμοι (π.χ. εκστρατεία Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ανατολή, εκστρατεία Ηρακλείου κατά των Περσών για την ανάκτηση του Τιμίου Σταυρού) ή μίσος λαών προς λαούς (π.χ. Εβραίων προς Βαβυλωνίους, Ελλήνων προς Τούρκους, Γάλλων προς Άγγλους).

Τα έθνη δεν είναι κατασκευάσματα ανθρώπων αλλά είναι αποτέλεσμα απομόνωσης ανθρώπινων πληθυσμών και απόκτησης των τεσσάρων κοινών χαρακτηριστικών, των οποίων η εμφάνιση είναι σε μερικές ομάδες εντονότερη.

Εξάλλου, οι ράτσες δεν είναι "προνόμιο" των φυτών και των ζώων, αλλά παρουσιάζονται και μεταξύ των ανθρώπων ως βιολογικών όντων και λόγω της εξελικτικής τους πορείας πάνω στον πλανήτη.

ioannisk είπε...

doctor
Σήμερα αγόρασα το τελευταίο βιβλίο του Λιάκου "Πως το παρελθόν γίνεται ιστορία" και μπήκε στην κορυφή της λίστας των βιβλίων που θα διαβάσω.

Δεν βρήκα όμως το βιβλίο της 1ης Λυκείου :(

--------------------------------

Antoine
Φυσικά είσαι 100% ελεύθερος να εκφέρεις τη γνώμη σου. Πόσο μάλλον που διαφωνώ :)

Δεν νομίζω πως υπάρχει ένας ορισμός του τι είναι ένα έθνος, δηλαδή ποια χαρακτηριστικά πρέπει να πληρεί. Το μόνο που μπορείς να πεις είναι η αίσθηση των ανθρώπων ότι ανήκουν σε ένα έθνος.

Όσον αφορά τον φίλτατο Ηρόδοτο:
- Όμοαιμον, δηλαδή ο Σχορτσιανίτης δεν είναι Έλληνας; Πως θα ορίσεις την κοινή καταγωγή; Που θα την ξεκινήσεις χρονικά;
- Ομόγλωσσον, δηλαδή οι Ελβετοί ή οι Βέλγοι δεν είναι έθνος; Ένας Γεμρνόφωνος Ελβετός πρέπει να θεωρείται Γερμανός;
- Ομόθρησκον, Οι Γερμανοί που ανήκουν σε τουλάχιστον 3 μεγάλες θρησκείες (Καθολικοί, Προτεστάντες και Άθεοι/Άθρησκοι/Αγνωστικιστές κλπ) είναι 3 έθνη ή 1; Κάποιος που δεν είναι Ορθόδοξος δεν είναι Έλληνας;
- Ομότροπον, τα κοινά ήθη και έθιμα κατασκευάζονται από τους μηχανισμούς κατασκευής έθνους: σχολείο (για αυτό και ο καυγάς για το βιβλίος της ΣΤ δημοτικού), στρατός και πλέον τηλεόραση (όλη την ώρα δεν ακούμε στη TV να λένε "αναβίωση" έθιμου;). Τα ήθη και τα έθιμα ήταν διαφορετικά σε κάθε περιοχή της Ελλάδας και τα τελευταία χρόνια έγιναν κοινά. Πριν από 30 χρόνια αν πήγαινες το Πάσχα να σουβλίσεις αρνί στη Θράκη (πχ) θα σε κοιτούσαν σαν εξωγήινο, σήμερα όλοι στην Ελλάδα τρώνε αρνί το Πάσχα. Το ωραίο είναι πως οι περιοχές της Ελλάδας που συνορεύουν με άλλες χώρες έχουν ποιο πολλά κοινά έθιμα από ότι με περιοχές της νότιας Ελλάδας, για πράδειγμα οι αναστενάρηδες του Λαγκαδά έχουν περισσότερα κοινά ήθη και έθιμα με τους αναστενάρηδες της Βουλγαρίας παρά με τους Έλληνες της Κρήτης, της Θεσσαλίας ακόμα και από τους Έλληνες του διπλανού χωριού τους.

Τα 4 κριτήρια είναι ελληνοκεντρικά (ταιρίαζουν στην Ελληνική αντίληψη για το έθνος) και είναι απόλυτα, δηλαδή τα έθνη είναι σταθερά και δεν αλλάζουν. Ένας ξένος δεν μπορεί να γίνει μέλος του έθνους (Όμοαιμον), το έθνος δεν αλλάζει θρησκεία (άρα οι μοντέρνοι Έλληνες δεν έχουμε καμία σχέση με τους αρχαίους), τα κορίτσια πρέπει να μένουν παρθένα μέχρι τον γάμο τους (ήθη και έθιμα) κλπ.

Αν θες διάβασε και το post μου για τα έθνη Έθνη, imagined communities, non merci!. Κάνω (προσπαθώ τουλάχιστον :P) μία ανάλυση των εθνών και στο τέλος έχει και βιβλιογραφία αν σε ενδιαφέρει το θέμα.

doctor είπε...

Ο/Η Antoine είπε...
Θα μου επιτρέψετε να εκφέρω και εγώ τη γνώμη μου.

Όσα αναγράφηκαν παραπάνω έχουν μία συνοχή και λογική και κατ' επέκταση μία ιστορική βάση. Σε πολλούς κύκλους γίνεται αποδεκτό πως η περί έθνους ιδέα -και όχι απλώς το έθνος- έχει γεννηθεί κατά τη Γαλλική Επανάσταση.
Ωστόσο, έχουν διατυπωθεί έκτοτε πολλοί ορισμοί περί έθνους που διατυπώνουν διαφορετικές αντιλήψεις.

Τον πρώτο πραγματικό ορισμό του έθνους μας έχει δώσει ο Ηρόδοτος.
Κατά τον πατέρα της Ιστορίας ένα έθνος χαρακτηρίζεται από τα εξής:

1. Όμαιμον: η συνείδηση της κοινής καταγωγής.
2. Ομόγλωσσον: η ομιλία μίας γλώσσας κοινής, ανεξάρτητα αν υπάρχουν γλωσσικές ανομοιμορφίες.
3. Ομόθρησκον: η πίστη σε κοινές θρησκευτικές πεποιθήσεις.
4. Ομότροπον: η ύπαρξη κοινών εθίμων και ηθών, ανεξαρτήτως πάλι από ορισμένα τοπικά έθιμα.

****

1)Όμαιμο: Αναπόδεικτο διότι δεν υπάρχουν εθνικά DNA. Εγώ κατάγομαι από τους αρβανίτες οι οποίοι έχουν αλβανική καταγωγή.

2)Ομόγλωσσο: Είναι θέμα χρόνου οι Κύπριοι να αποκαταστήσουν τον σημερινό τραγέλαφο, δηλαδή το ότι άλλη γλώσσα μιλάνε και άλλη έχουν ως επίσημη.
Και τότε, σε 3-4 γενιές τα Κυπριακά θα είναι ακατάληπτα από τους έλληνες.
Θα είναι όπως τα δανέζικα με τα σουηδικά, όπου είναι μεν συγγενείς γλώσσες αλλά θέλει μεγάλη προσπάθεια για να καταλάβεις τι θέλει να πει ο ποιητής...
Αν δεν υπήρχε πολιτική δολοφονίας των αρβανίτικων, των βλάχικων και των σλαβομακεδόνικων, σήμερα η Ελλάδα θα ήταν πολύγλωσση και αυτή.

3)Ομόθρησκο: Οι έλληνες καθολικοί των Κυκλάδων και των επτανήσων;
Οι άθεοι, οι αγνωστικιστές;

4) Ομότροπον. Τα ήθη και τα έθιμα είναι διαφορετικά από χωριό σε χωριό και τα μόνα κοινά έθιμα είναι αυτά της θρησκευτικής πίστης που επεβλήθησαν βιαίως από τους βυζαντινούς.
Τα έθιμα της Κρήτης δεν έχουν σχέση με αυτά των επτανήσων ή αυτά της Θράκης.

Εν κατακλείδι, αν κρίνουμε από τα 4 if για να ενταχθεί κάποιος στο ελληνικό έθνος, εγώ έχω μόνο το 2 και αυτό διότι ο πατέρας μου έφαγε πολύ ξύλο για να μη μιλάει αρβανίτικα στο σχολείο και διότι τα αρβανίτικα δεν έγιναν ποτέ επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους.
Κοινώς, είμαι άεθνος και ανιθαγενής με βάση τα παραπάνω κριτήρια και είμαι υπήκοος της no man's land.
Ήδη νιώθω σαν τον Τομ Χανκς στο Terminal!!!

καλημέρα

doctor